glop.nl

Wie om zich heen kijkt in de wereld van vandaag, loopt het risico somber te worden. We worden geconfronteerd met ongemakkelijke waarheden.

We kunnen niet om het feit heen, dat we de rekening gepresenteerd krijgen van de uitputting van de aarde. Misschien is niet iedere natuurramp één op één te herleiden naar de opwarming van de aarde. Maar dat de kans op en de intensiteit van zulke rampen toeneemt door klimaatverandering, staat vast. Onze generatie moet de realiteit onder ogen zien: klimaatverandering is niet meer een theoretisch risico, ver aan de horizon. Het is een existentieel gevaar, in het hier en nu.

We kunnen niet om het feit heen, dat ons onderwijs faalt in zijn fundamentele belofte: het bieden van een faire kans op succes. Waar iemand is geboren en welke opleiding zijn of haar ouders deden, bepaalt onevenredig de kans op studie, baan, huis en zelfs gezonde levensjaren. En om die ongelijkheid niet verder uit de hand te laten lopen, moeten de raderen van onze verzorgingsstaat steeds harder draaien.

En we kunnen niet langer om het feit heen, dat in het zonnige politieke en bestuurlijk klimaat van het keurig aangeharkte Nederland – waar we onszelf zo graag feliciteren met nuchter bestuur, redelijkheid, compromisbereidheid en rechtvaardigheid – onmiskenbaar een schaduw is gevallen. De realiteit van de toeslagenaffaire en het corona-crisismanagement leggen genadeloos bloot dat een goed functionerende democratische rechtstaat nooit een rustig bezit is. Dat wij de nodige lessen hebben te leren, als het gaat om medemenselijkheid, betrouwbaarheid, openheid en effectief bestuur. Dat geldt ook voor degenen die om het hardst roepen hoe onwijs gaaf ons ons ‘landje’ toch wel is. Veel te lang hebben we ons in de verdoving van de zelfgenoegzaamheid laten sussen door politieke bijziendheid.  

Ik zou nog meer vraagstukken kunnen noemen die in 2021 om onze aandacht vragen: overheden en techbedrijven die bevangen door een nieuwe goudkoorts niets ontziend data mijnen. Europese lidstaten die de beginselen van onze Europese waardengemeenschap en rechtsstaat met voeten treden. Of de stille ramp op de woningmarkt, die jong en oud raakt. 

Maar ik denk dat mijn punt helder is. Voor ons, in 2021 en de jaren die komen, staat er wat op het spel. En in zo’n tijd is het niet vreemd dat mensen somber worden. Of onzeker. Dat overkomt mij ook wel eens.

De vraag is wat we met al die onzekerheid moeten doen. Het kan brandstof zijn voor een zekere nostalgie, een heimwee, naar een tijd waarin de onzekerheden van vandaag nog niet bestonden. Sommigen in de politiek maken hier dankbaar misbruik van. ‘Onvrede en angsten worden gecreëerd, aangewakkerd en uitvergroot, om vervolgens een idyllisch en geïdealiseerd verleden als oplossing te presenteren,’ schrijft Ilja Leonard Pfeijffer in Grand Hotel Europa.

Dat is niet het verhaal dat ik vanavond wil vertellen. U zult van mij geen pessimistisch verhaal horen, over dat alleen een terugtocht naar vroeger ons kan redden. Maar evenmin ben ik van plan een lezing te houden vol naïef optimisme in een tijd die dat niet rechtvaardigt. 

Ik heb daarom besloten – geheel in de lijn van Schoo – het te proberen met een gezonde dosis realisme. Ik denk dat de uitdagingen waar we voor staan ons niet moeten verlammen, maar dat ze een opdracht zijn. Meer getrouw aan mijn katholieke achtergrond geformuleerd: een roeping. We moeten aan het werk.

John Kennedy trad aan als president van V.S. op een moment dat de ongebreidelde vermeerdering van nucleaire wapens het voortbestaan van alle leven op aarde acuut bedreigde. Hij hield zijn medeburgers voor dat toen voor het eerst in de geschiedenis – in zijn woorden – ‘de mens in zijn sterfelijke handen de macht hield alle vormen van menselijk leven te vernietigen’. Hij sprak vervolgens zijn medeburgers en zichzelf indringend aan op hun taak en verantwoordelijkheid. Hij zei: ‘In the long history of the world, only a few generations have been granted the role of defending freedom in its hour of maximum danger.’ 

Ik geloof dat wij ook zo een moment meemaken. Ook wij leven in tijden waarin wij niet langer om het besef heen kunnen dat de immense verantwoordelijkheid voor het voortbestaan van onze planeet, van ons leven, in onze sterfelijke handen ligt.